Już prawie 54 lata istnieje Komisja Turystyki Kolarskiej Zarządu Głównego PTTK. Przez ten czas podjęto wiele cennych inicjatyw, wśród których ważne miejsce zajmują, ustanowione przez nią, odznaki turystyki kolarskiej. O działaniach Komisji na tym polu dowiemy się więcej z tekstu kol. Mariana Kotarskiego, który zamieszczamy poniżej.

Kolarski jubileusz 1952-2005 w aspekcie odznak

23 kwietnia 1952 r. w Warszawie odbyło się zebranie założycielskie Komisji Turystyki Kolarskiej Zarządu Głównego PTTK. Praca powołanej wówczas Komisji skupiła się głównie na utworzeniu terenowych struktur organizacyjnych i zainicjowaniu ogólnopolskich zlotów turystów kolarzy. Istotnym osiągnięciem Komisji było ustanowienie Kolarskiej Odznaki Turystycznej. Za udział w II Turystycznym Rajdzie Kolarskim na trasie Chełm – Majdanek – Nałęczów – Puławy – Czersk – Warszawa, „…uczestnik, który ukończy rajd, otrzymuje 100 pkt. na KOT” – czytamy w „Komunikacie nr 1” wydanym przez Komisję w 1953 r.
Pomysł z ustanowieniem KOT padł na podatny grunt. Nie wiemy, kto zdobył pierwszą brązową KOT, nie prowadziliśmy w tej materii badań. Opublikowana pod koniec 1957 r. alfabetyczna „Lista osób posiadających złotą KOT” zawiera 59 nazwisk; są wśród nich m.in. Henryk Ginter (Warszawa), Władysław Huza (Gliwice), Alojzy Szupina (Cieszyn).

Do 31 grudnia 1967 r., a więc w okresie pierwszych 15 lat istnienia (początkowo trzystopniowej) odznaki, referaty weryfikacyjne prowadzone przez okręgowe (czyli wojewódzkie) KTKol. PTTK przyznały w dziesięciu województwach 10.266 KOT (8703 brązowych, 1151 srebrnych i 412 złotych). Nie jest to statystyka pełna, gdyż 7 pozostałych ówczesnych komisji okręgowych nie nadesłało stosownych informacji. W zdobywaniu odznak przodowały województwa: łódzkie (2815 odznak), katowickie (2471), poznańskie (1372) i wrocławskie (1008), dystansujące w istotny sposób następne w kolejności: bydgoskie (772 odznaki), gdańskie (485) i szczecińskie (400).
W 1962 r. wachlarz KOT-ów został rozbudowany o kolejne dwa stopnie: duży srebrny i duży złoty. Pierwszymi zdobywcami dużych srebrnych KOT byli: Tadeusz Maćkowiak (Łódź), Jerzy Klamann (Łódź) i Ryszard Mielnik (Katowice), a dużych złotych: Henryk Ginter, Stanisław Rutkowski (Warszawa) i Jerzy Klamann. Rychło się okazało, że rowerzyści zdobyli i te stopnie odznaki, więc na liczne wnioski środowiska kolarskiego z dniem 1 stycznia 1972 r. wprowadzono w życie kolejny stopień KOT – Za Wytrwałość. Pierwsze odznaki tej rangi, wykonane wg projektu Adama Kacperczyka (Częstochowa) uroczyście wręczono na mecie Centralnego Zlotu Turystów Kolarzy PTTK w 1980 r. w Osiecznej. Otrzymali je wówczas: nr 1 – Ryszard Mielnik, 2 – Stanisław Radomski (Gliwice), 3 – Tadeusz Maćkowiak, 4 – Tadeusz Zerych (Opole), 5 – Barbara Kaczmarek (Szczecin), 6 – Paweł Kuna (Łódź), 7 – Jarosław Janczewski, 8 – Janusz Dmochowski i 9 – Polikarp Ratajczak (wszyscy trzej z Bydgoszczy).

Nie dysponujemy pełną statystyką ilości KOT zdobywanych w kraju na przestrzeni półwiecza, ale korzystając ze „Sprawozdań ZG PTTK” na Zjazdy Krajowe możemy stwierdzić, iż ilość zdobywanych KOT w ostatnich latach ustawicznie maleje. Zagadnienie to, nie wyjaśniając przyczyn tego zjawiska, prezentuje Tabela 1. Można sądzić, iż zmniejszenie poziomu zainteresowania zdobywaniem odznak wynika m.in. ze wzrostu cen sprzętu do uprawiania turystyki kolarskiej, obniżania się poziomu życia rodaków, utrzymującej się od kilku lat stosunkowo wysokiej stopy bezrobocia, wzrostu poziomu nieufności społecznej (dość powszechna w niektórych środowiskach niechęć do potwierdzania książeczek wycieczek kolarskich, co zniechęca cyklistów do zdobywania odznak w ogóle), ze zmniejszenia się ilości terenowych referatów weryfikacyjnych KOT. Nie można wykluczyć i takiej możliwości, że statystyki nie obejmują swym zasięgiem efektów działalności wszystkich referatów weryfikacyjnych.
Należy pamiętać, że środowisko kolarskie dysponuje także innymi odznakami, zainteresowanie którymi jest nie mniejsze, niż Kolarską Odznaką Turystyczną. 15 lutego 1967 r. ogłoszono regulamin rajdu dookoła Polski, zaś z dniem 1 czerwca 1982 r. wszedł w życie regulamin odznaki rajdu kolarskiego „Szlakami zamków w Polsce”. Zanim wdamy się w statystyczne rozważania przypomnijmy, że pierwszym zdobywcą odznaki kolarskiego rajdu „Szlakami zamków w Polsce” w stopniu złotym był Zbigniew Kozłowski (Warszawa), odznaki permanentnego rajdu kolarskiego dookoła Polski w kategorii dużej Stanisław Radomski, zaś w kategorii małej Longin Łukawski (Bolesławiec) – wieloletni, niezapomniany redaktor „Informatora KTKol. ZG PTTK”.
Na podstawie dokumentacji centralnego referatu weryfikacyjnego Komisji Turystyki Kolarskiej ZG PTTK można stwierdzić, że do 31 grudnia 2005 r. wykorzystując swoje prerogatywy nadał on 2102 odznaki kolarskie najwyższych stopni (a więc KOT duży złoty i „za wytrwałość”, duży i mały rajd kolarski dookoła Polski,„Szlakami zamków
w Polsce” w stopniach srebrnym i złotym). W tej liczbie nie ujęto małych KOT (będących w kompetencji ogniw podstawowych), nie uwzględniono dużych srebrnych KOT (nadawanych przez referaty rangi wojewódzkiej), brązowych stopni odznaki permanentnego rajdu kolarskiego „Szlakami zamków w Polsce” (przyznawanych przez referaty regionalne), odznaki rajdu „Szlakiem Wielkiej Wojny 1409-1411” (weryfikowanej przez referaty regionalne i sporadycznie przez referat centralny) oraz Kolarskiej Odznaki Pielgrzymiej (przyznawanej przez sześć referatów okręgowych i kardynalny referat weryfikacyjny KOP).

Wyliczenia prezentujemy w Tabeli 2. Wzbogaciliśmy ją o wiadomości mówiące o liczbie ludności Polski i liczbie członków PTTK. W tabeli jest także informacja na temat prenumeratorów periodyku Komisji Turystyki Kolarskiej ZG PTTK, co nie oznacza, iż dopatrujemy się bezpośrednich zależności między liczbą abonentów „Informatora” a ilością zdobywanych odznak kolarskich w danym województwie (aczkolwiek zdajemy sobie sprawę, że tylko ci, którzy mają bezpośredni dostęp do informacji wiedzą, jak budować strategię swych działań, gdzie planować wakacyjne wyjazdy, jakie obiekty koniecznie należy zwiedzić, by móc się ubiegać o najwyższe trofea w kolarstwie turystycznym spod znaku PTTK), chociaż ze zdziwieniem konstatujemy fakt, że nie wszyscy referenci filialni i członkowie Komisji opłacają prenumeratę.
W Tabeli 3 przytoczyliśmy szczegółowe informacje nie tylko odnośnie popularności poszczególnych odznak w ogóle, ale i w rozbiciu na ilości zdobywane przez mieszkańców wszystkich 16 województw na przestrzeni półwiecza. Liczby z pewnością nie kłamią. Skoro w woj. śląskim i w woj. mazowieckim zamieszkuje najwięcej członków PTTK, nic dziwnego, że tam zdobywa się najwięcej odznak. W tej prawidłowości czyni wyłom (w pozytywnym znaczeniu) woj. zachodniopomorskie, które mając znacznie mniejszą grupę członków PTTK w niczym nie ustępuje pod względem liczby zdobytych odznak kolarskich mieszkańcom Mazowsza, dystansując nadto m.in. Małopolskę, Wielkopolskę i Dolny Śląsk. Konieczne jest tu jeszcze jedno wyjaśnienie: niniejszy artykuł nawiązuje do 55-letniej tradycji kolarstwa turystycznego pod flagą PTTK, ale prezentowane zestawienia de facto obejmują nieco krótsze okresy, albowiem pierwszą dużą złotą KOT nadano w 1962 r., KOT za wytrwałość w 1980 r., odznakę dużego rajdu dookoła Polski w 1971 r., a małego – w 1973 r., zaś odznaki rajdu „Szlakiem zamków w Polsce” w 1984 r. – srebrną i w 1985 r. – złotą.

Uważamy, iż należy się zastanowić, dlaczego tak znikoma liczba obcokrajowców podejmuje wysiłki dla zdobycia odznak turystyki kolarskiej PTTK. Można zrozumieć, iż wymogi dodatkowe na duży srebrny bądź duży złoty KOT są dla cudzoziemca trudne do spełnienia, ale nawet na rajdach organizowanych przez PTTK wespół z AIT, na które przybywały setki cudzoziemców bardzo rzadko zdarza się, by któryś z nich pokusił się o zdobycie chociaż brązowej KOT. Zawodzi promocja naszych odznak, czy może – co bardziej prawdopodobne – zagraniczni cykliści w ogóle o ich istnieniu nie wiedzą?
W turystyce nie ma stałych reguł; członkowie PTTK jednych regionów kraju preferują inne odznaki, inny rodzaj turystyki kwalifikowanej, zaś innych regionów – mają zupełnie odmienne upodobania. I nic w tym złego, w demokratycznym kraju każdy może wolny czas poświęcać takiemu zajęciu, które sprawia mu najwięcej radości i przynosi należyty relaks. Najważniejsze, by wyruszył w plener, nie gnuśniał przed telewizorem bądź komputerem, po wtóre, by swymi wypoczynkowymi zwyczajami nie przeszkadzał innym.

Marian Kotarski